BERLIN – TACHELES, Back To The Demolished Future Of Mitte’s Alternative Art Identity

ΒΕΡΟΛΙΝΟ – TACHELES, Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΧΑΟΥΣ, Ή, ΤΟ ΧΑΟΣ ΜΙΑΣ ΤΕΧΝΗΣ ΔΙΧΩΣ ΤΕΛΟΣ;

Ένα ιστορικό, πλέον, ρεπορτάζ από τον πρώην, πλέον, ναό της εναλλακτικής τέχνης του Μίτε.

Το επίσημο λουκέτο στο κτήριο μεγαθήριο μπήκε τον Σεπτέμβριο του 2012…

Ελευθεροτυπία, Περιοδικό Ε, 19.10.2008

Ρεπορτάζ/Φωτορεπορτάζ: Σπύρος Χατζηγιάννης

Το 1909 ανοίγει στο Μίτε του Βερολίνου (που ήταν τότε εβραική συνοικία ) ένα τεράστιο πολυκατάστημα με την ονομασία Friedrichstrassenpassage. Μέσα σε έξη μήνες έχει φαληρίσει και ο νέος αγοραστής βαστάει μέχρι το 1914. Από τότε το μεγαθήριο κτήριο θα δοκιμάσει κάθε είδους ‘φόρεμα’ –χρήση. Εκθεσιακός χώρος για την εταιρεία AEG, γραφεία των νεοφώτιστων Ναζί και αργότερα κεντρικό γραφείο των αιμοβόρων SS ενώ από το 1948 και μετά αφήνεται στην τύχη του από τους ανατολικογερμανούς και γίνεται αποθήκη οικοδομικών υλικών. Μέρος του κατεδαφίζεται και όλα δείχνουν ότι θα σωριαστεί μια για πάντα στο κρύο έδαφος. Στις 13 Φεβρουαρίου του 1990, όμως, και ενώ το τείχος της πόλης έχει καταρρεύσει, το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει με το γέρικο θηρίο. Ένα καλλιτεχνικό γκρουπ με την ονομασία Kunstlerinitiative Tacheles, καταλαμβάνει το κτήριο και το μετατρέπει στο πιο γνωστό, ανεξάρτητο και δημιουργικό καλλιτεχνικό θερμοκήπιο της πόλης, ίσως και της Γερμανίας ολόκληρης, με την ονομασία Tacheles. Οι υπεύθυνοι του κέντρου φροντίζουν να κάνουν πράξη τα λόγια φούσκες των πολιτικών για ένα νέο κοσμοπολίτικο και διεθνιστικό Βερολίνο. Αφού τους πείθουν να έχουν ως νοίκι μισό ευρώ τον μήνα για όλο τον χώρο καλούν καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο να γίνουν μέλη της Βερολινέζικης αυτής Βαβέλ! Η ανταπόκριση είναι τεράστια και το Tacheles γίνεται σήμα κατατεθέν για κάθε είδους ελεύθερη καλλιτεχνική έκφραση. Παράλληλα υποστηρίζουν μια πλειάδα καλλιτεχνικών έργων και προγραμμάτων με έναν στιβαρό πολιτικό χαρακτήρα. Πέρισυ (το 2007…) οργανώθηκαν καλλιτεχνικά σεμινάρια μεταξύ Παλαιστινίων και Ισραηλινών καλλιτεχνών, την ίδια χρονιά το FILOART γκρουπ παρουσίασε σε μια μεγάλη έκθεση τη  συσκευή I. –R.A.S.C., η οποία εξαφανίζει το πρόσωπό μας από τις κάμερες παρακολούθησης ενώ φέτος (το 2008…) το Tacheles ανταλλάσσει εκθέσεις και καλλιτεχνικές ιδέες με το Μίνσκ της Λευκορωσίας και την Πάντοβα της Ιταλίας. Με το συμβόλαιο που έχουν με τις δημοτικές αρχές της πόλης να λήγει το 2008 επισκεφθήκαμε το Tacheles εν μέσω, ενός εδώ και χρόνια, πολιτικοποιημένου καλλιτεχνικού αναβρασμού…

Η τέχνη του χάους ή το χάος μιας τέχνης δίχως τέλος; Φθάνοντας κανείς στον πιο γνωστό ανεξάρτητο καλλιτεχνικό πολυχώρο του Βερολίνου με την ονομασία Tacheles αυτομάτως διακατέχεται από αυτό το διφορούμενο ερώτημα. Και μόνο η εξωτερική όψη του κτηρίου που στέκεται σαν ένα μισοφαγωμένο 5όροφο θηρίο στο μέσο της πιο τρέντι, τουριστικής και αστραφτερής περιοχής της πόλης αυτή την στιγμή, το Μίτε, προβληματίζει έναν άσχετο περαστικό. Οι …δαγκωματιές στο σώμα του κτιρίου αποτελούν σουβενίρ από τους βομβαρδισμούς των συμμαχικών δυνάμεων στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Αυτό δεν εμπόδισε, βέβαια, την μετέπειτα χρήση του από λογιών λογιών νοικάρηδες. Στις μέρες μας στο ισόγειο του κτιρίου στεγάζονται καταστήματα με ρούχα, σουβενίρ και έργα τέχνης. Αυτά από τη εξωτερική μεριά πάντα. Περνώντας την πύλη τώρα στο εσωτερικό προαύλιο το όλο σκηνικό αλλάζει άρδην. Ένα εργαστήριο γλυπτικής και ζωγραφικής παρουσιάζεται στην αριστερή πλευρά όπου τα Βερολινέζικα ξαδέρφια του Ήφαιστου εξημερώνουν με την φωτιά τα σκληρά μέταλλα γεννώντας μια σειρά γλυπτών που θυμίζουν τα σκηνικά από φουτουριστικές ταινίες του Τέρυ Γκίλιαμ. Διάσπαρτα γλυπτά εδώ και εκεί, τύποι με φλογοβόλα να ροκανίζουν τις νέες δημιουργίες τους και ζωγράφοι να εμπνέονται από τον μεταλλικό περίγυρο κάνουν τους περαστικούς τουρίστες να προβληματίζονται. Τι συμβαίνει εδώ;

Βγαίνοντας από το εργαστήρι το υπόλοιπο προαύλιο είναι γεμάτο αναρχικά είδη τέχνης. Ανακυκλωμένα αμάξια, ασύμμετρες καρέκλες από ανακυκλωμένα υλικά, πολλοί ξύλινοι πάγκοι και τραπέζια και 2-3 μπαράκια. Το έδαφος καλύπτεται από άμμο ενώ στο απέναντι κτήριο ένα τεράστιο γκραφίτι δύο βραζιλιάνων ποδοσφαιριστών δεσπόζει στο αστικό αυτό τοπίο.

Πλησιάζω μια μεταλλική πόρτα στολισμένη με χρωματιστά γκραφίτι, την ανοίγω και μπαίνω στα σωθικά του πλάσματος. Οι τοίχοι γύρω μου εκθέτουν το αντι-μινιμαλιστικό γούστο τους. Εκατοντάδες ίσως και χιλιάδες γκραφίτι κάθε τύπου και στυλ βομβαρδίζουν τους τοίχους του εσωτερικού και τις αισθήσεις μου. Ανεβαίνοντας κανείς τις σκάλες και αφήνοντας τα μάτια του να ακολουθήσουν τις γκραφίτι δημιουργίες, αισθάνεται ότι αιωρείται μέσα σε ένα άναρχο καλειδοσκόπιο με τους κόκκους της σκόνης γύρω να θυμίζουν τις  αργές κινήσεις μιας παραμυθένιας χρυσόσκονης. Στον πρώτο όροφο συναντάω τον 46χρονο αυστριακό Μάρτιν Ρέιτερ και την 33χρονη γερμανίδα Λίντα Σέρνα και οι δύο ενεργά μέλη της οργανωτικής ομάδας του Tacheles. Πώς ξεκίνησε λοιπόν η όλη ιστορία του αναγεννημένου αυτού χώρου; ‘Με τη  πτώση του τείχους το ‘89 μουσικοί ήρθαν στο κτίριο μαζί με αναρχικούς, το κατέλαβαν τον Φεβρουάριο του 1990, δύο μήνες πριν την επικείμενη κατεδάφισή του, και έκαναν τζάμπα συναυλίες. Έπαιζα με ένα πάνκ γκρουπ και κανείς δεν είχε κάποιο συγκεκριμένο σκοπό. Μια φορά στον χώρο έπαιζε μια μπάντα με το όνομα Tacheles, που στα Εβραικά σημαίνει ‘να αποκαλύπτεις – να μιλάς καθαρά’ και από τότε κόλλησε το προσωνύμιο αυτό στο μέρος εδώ. Μην ξεχνάς ότι εδώ πριν τη πτώση του τείχους ήταν μια περιοχή φάντασμα τόσο για το Δυτικό όσο και για το ανατολικό Βερολίνο. Το θρυλικό σημείο Checkpoint Charlie είναι εδώ πιο κάτω για να καταλάβεις. Το κτίριο δεν είχε ηλεκτρικό και ήταν γεμάτο σπασμένα παράθυρα και μετά το ’89. Σιγά σιγά λόγω και του μεγέθους του κτηρίου που καλύπτει 9.000 τετραγωνικά συνειδητοποιήσαμε ότι πρέπει να προσελκύσουμε περισσότερο κόσμο και καλλιτέχνες και να κάνουμε κάτι πιο δημιουργικό. Έτσι μεταξύ ’93 και ’95 το μέρος απέκτησε έναν πιο διεθνή χαρακτήρα, πολλοί καλλιτέχνες από διάφορους τομείς ήρθαν εδώ και έτσι στις μέρες μας πλέον, έχουμε 30 καλλιτεχνικά στούντιο όπου οι καλλιτέχνες δημιουργούν αλλά και πωλούν τα έργα τους.

Πέρα από αυτά έχουμε έναν εκθεσιακό χώρο, ένα θέατρο και ένα σινεμά που τα νοικιάζουμε. Δεν έχουμε κέρδη ότι λεφτά μας μένουν τα επενδύουμε σε νέες παραγωγές ή εκθέσεις. Και δεν έχουμε καμία αυστηρή οργάνωση. Η ουσία μας είναι ότι εκπροσωπούμε το χάος όπου έννοιες όπως θρησκεία, εθνικισμός, γραφειοκρατία δεν έχουν καμία θέση. Το Tacheles είναι ένα μέρος για  καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο να δουλέψουν και να πειραματιστούν. Παρέχουμε ένα περιβάλλον για ελευθερία έκφρασης όπου ένας καλλιτέχνης μπορεί να κάνει λάθος, να αποτύχει και κανείς δεν θα τον μαλώσει ή κατσαδιάσει για αυτό. Έχουμε ένα περιβάλλον χαοτικής συνεργασίας, κάτι που ήταν και το μυστικό της επιβίωσης ακόμη και για τον Δαρβίνο!’

Στον δεύτερο όροφο συναντάω 2-3 στούντιο καταστήματα με καρτ ποστάλ και αφίσες, προσφορά ενός άγγλου …γραφικού αρτίστα. Διακρίνω αρχαίους κούρους να λικνίζονται δίπλα σε πόπ καλλονές και ένα πόστερ με στυλ σοσιαλιστικού ρεαλισμού που παραθέτει τον τίτλο της γνωστής αμερικάνικης σειράς για τις απεγνωσμένες συντρόφισσες ‘Desperate Housewives’.

Στο βάθος του διαδρόμου αποκαλύπτεται το πρώτο στούντιο γίγας. Το όλο σκηνικό θυμίζει μια τεράστια καλαίσθητη καρότσα ενός καλλιτεχνίζων αθηναίου παλιατζή! Πίνακες ζωγραφικής και διάσπαρτες μπογιές στο πάτωμα, ένα καπέλο από φελλούς δίπλα σε ένα γλυπτό – ρομπότ, ένας ανεμιστήρας δίπλα σε ένα τρόλευ φορτωμένο με άρτυ φορέματα και άλλα πολλά.

Στον τρίτο, τώρα, βρίσκεται ο εκθεσιακός χώρος, σε δύο επίπεδα, που φιλοξενεί την έκθεση με 15 διεθνείς καλλιτέχνες με τίτλο ‘This World Is Not My Home’ ( ‘Αυτός Ο Κόσμος Δεν Είναι Το Σπίτι Μου’ ). Οργανωτής της έκθεσης ο 31χρονος Αφρικανός καλλιτέχνης από το Καμερούν Μποναβεντούρ Νντίκουνγκ. ‘Αποφάσισα να στήσω την έκθεση αυτή και να δω πως βλέπουν άλλοι καλλιτέχνες τον κόσμο μας. Είναι ένα σπίτι, κάτι ξένο, κάτι οικείο ή κάτι που δεν το καταλαβαίνουμε παρ’όλο που αναπνέουμε μέσα του καθημερινά;’ Το Tacheles, λοιπόν, μήπως είναι ένα αληθινό σπίτι για την τέχνη και τον ίδιο; ‘Σίγουρα! Εδώ μέσα δεν περπατάω σκεπτόμενος ή νιώθοντας ότι είμαι αφρικανός. Εδώ νιώθω πολίτης του κόσμου. Ένας αμερικάνος φίλος μου, όταν ήρθε την πρώτη φορά εδώ μου είπε ότι του θύμισε την αίσθηση που είχε στην Νέα Υόρκη στα τέλη του ’70.. Οπότε ο τίτλος της έκθεσης είναι λιγάκι ειρωνικός σε σχέση με τον χώρο που τον φιλοξενεί. Ένας επισκέπτης μου είπε ότι αυτό το κτίριο είναι το σπίτι των ονείρων μου. Ενώ ένας γραφειοκράτης της κυβέρνησης της Μέρκελ ανέφερε ότι το Tacheles είναι ένας εφιάλτης…’.

Τα εκθέματα γύρω μου μεταφέρουν σπινθηροβόλα βέλη με στόχο το θέμα της οικίας μας και του κόσμου που την φιλοξενεί και την πλάθει. Ακολουθώ την σκάλα και βγαίνω στον τέταρτο όροφο. Σε ένα από τα στούντιο εκεί συναντώ τον 25χρονο, τρέντυ γιαπωνέζο ζωγράφο Κίρι Τακούγια, που δεν ξέρει πολλά για το μέρος και την ιστορία του, τον κάλεσε εδώ ένας σουηδός μουσικός φίλος του. Κοιτάω γύρω μου και βλέπω συνθεσάιζερ, καλώδια και ηχεία να καλύπτουν το πίσω μέρος του στούντιο σαν την πυκνή βλάστηση ενός καλλιτεχνικού θερμοκηπίου.

‘Οπότε όλα είναι ρόδινα εδώ μέσα;’ τον ρωτάω. ‘Κοίτα υπάρχουν και προβλήματα. Καμιά φορά οι καλλιτέχνες μαλώνουν μεταξύ τους για διάφορα θέματα ενώ πολλοί ενοχλούνται από τους τουρίστες που βγάζουν συνεχώς φωτογραφίες ενώ δουλεύουν. Εμένα μου έχουν κλέψει τέσσερις πίνακες και για αυτό η κοπέλα μου κόλλησε εδώ στο τοίχο αυτό το σημείωμα που λέει ‘Κίρι μην ξεχάσεις να φυλάξεις τους πίνακές σου!’ Του λέω ότι είμαι έλληνας και μου λέει για την Σαντορίνη και την Νάξο που πήγε το καλοκαίρι, όπου είναι φανταστικά και έφαγε και ελληνικό φρέσκο ψάρι, τόσο νόστιμο όσο και το σούσι στην πόλη του το Τόκυο!

Στο δίπλα στούντιο η 42χρονη γερμανίδα ζωγράφος Κλαούντια Βίελ ξεχωρίζει όχι μόνο για τον μινιμαλισμό των έργων της όσο και για το μινιμαλιστικό της στούντιο, εν μέσω μιας κοιτίδας χάους. ‘Χρειάζομαι ένα άστατο περιβάλλον σαν το Tacheles για να δημιουργήσω. Βάζω τάξη στο χάος αυτό στους πίνακές μου και στον χώρο μου εδώ.’

Με την σκέψη αυτή περνάω στον 5^ο όροφο που είναι ένα τεράστιο στούντιο που φιλοξενεί τους τεράστιους και πανέμορφους καμβάδες του 60χρονου Λευκορώσου ζωγράφου Αλεξάντερ Ρόντιν. ‘Στην χώρα μου το Tacheles ήταν διάσημο από 2-3 Λευκορώσους καλλιτέχνες που μας έφεραν στο Μίνσκ τα νέα αυτού του τόσο ελεύθερου χώρου. Για μένα ιδιαίτερα ήταν μια τρελή φαντασίωση να έρθω εδώ. Η ιδιαίτερη και ταραχώδης ιστορία του μέρους του δίνει μια ιδιαίτερη ενέργεια.

Εδώ που βλέπεις τους πίνακές μου, ήταν στον δεύτερο παγκόσμιο μια φυλακή για γάλλους στρατιώτες ενώ στο κτήριο στεγάζονταν, παράλληλα, γραφεία των SS!’ Και δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι νωρίτερα ο Μάρτιν μου είχε αναφέρει: ‘ Κάθε έργο τέχνης είναι μια μορφή πολιτικής. Και είναι μια διαδικασία χωρίς τέλος και χωρίς κέρδος. Η τέχνη στο Tacheles σημαίνει πολύ δουλειά για λίγα ή καθόλου χρήματα. Εδώ οι περισσότεροι καλλιτέχνες βρίσκονται γιατί για αυτούς η τέχνη είναι κάτι τόσο ζωτικό και αναγκαίο όσο το οξυγόνο και δεν αποτελεί μια καριέρα ή μια επιχείρηση.’

Κατεβαίνοντας τις σπειροειδείς σκάλες παίρνω μάτι άλλους καλλιτέχνες να βάφουν διάφορα περίεργα γλυπτά, να αφήνουν μικρές ζωγραφιές να στεγνώσουν στους διαδρόμους, να ψεκάζουν, να βιδώνουν, να κάθονται εξουθενωμένοι στο χρωματιστό πάτωμα καπνίζοντας ή ρίχνοντας και έναν γρήγορο υπνάκο. Βγαίνω στο προαύλιο και πάλι και συναντάω τον 31χρονο Βερολινέζο ζωγράφο Μαξιμίλιαν Άιζερμαν, τον μοναδικό Βερολινέζο που συνάντησα σε όλη την περιοδεία μου! Με γερμανό πατέρα και ισραηλινή μάνα η σχέση του Μαξιμίλιαν με το σκοτεινό φασιστικό παρελθόν της πόλης έχει ιδιαίτερο βάρος. ‘Για μένα η κουλτούρα του μέρους δεν είναι γερμανική κουλτούρα. Εδώ συναντάς μια διεθνή, εναλλακτική κουλτούρα και τέχνη.

Από πιτσιρικάς μαγεύτηκα από το μέρος με τους φίλους μου. Και η δύναμή του βρίσκεται στο ότι συνεχώς αλλάζει. Είναι ένας ασταμάτητος ελεύθερος διάλογος μέσω μιας κατά κόρον πολιτικοποιημένης τέχνης. Εάν το Tacheles χανόταν, ένα μέρος του εαυτού μου και της ιστορίας του Βερολίνου θα χαθεί μια για πάντα.’ Ο Μάρτιν μου είχε αναφέρει νωρίτερα ότι ‘Οι γιάπηδες πανικοβάλλονται στην θέα του οικονομικού χάους που έρχεται αλλά εδώ στο Tacheles είμαστε οπτιμιστές. Γιατί; Γιατί εμείς οι ίδιοι είμαστε το χάος. Μην ξεχνάτε ότι εδώ έχουμε μια μόνιμη κρίση τα τελευταία 18 χρόνια του βίου μας.’.

ΒΕΡΟΛΙΝΟ – Η ΜΕΚΚΑ ΤΩΝ ΚΑΤΑΛΗΨΕΩΝ

ΒΕΡΟΛΙΝΟ – ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΟΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΤΡΕΝΤΙ ΑΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Ρεπορτάζ από τα κτήρια και τους δρόμους που σημάδεψαν την εναλλακτική ταυτότητα και κουλτούρα της Γερμανικής πρωτεύουσας.

Ελευθεροτυπία, Περιοδικό Ε, 03.02.2013

Το Τείχος του Βερολίνου μπορεί να διχοτόμησε την πόλη, πρόσφερε όμως και πλήθος άδειων κτηρίων που έγιναν οι βάσεις των αυτόνομων εναλλακτικών κοινοτήτων τόσο στη  δυτική όσο και στην ανατολική πλευρά. Ήταν η αρχή ενός ισχυρού κινήματος, που τώρα κινδυνεύει από την εισβολή της περιβόητης ανάπλασης, ή, αγγλιστί, <<gentrification>>.

Ρεπορτάζ/Φωτογραφίες: Σπύρος Χατζηγιάννης

Η κατάληψη της έννοιας κατάληψη γίνεται εδώ και χρόνια στην Μέκκα των αυτόνομων εναλλακτικών κοινοτήτων και καταλήψεων του πλανήτη, το Βερολίνο. Η ‘κόκκινη δεκαετία’, όπως ονόμασε ο Γερμανός ιστορικός Γκέρτν Κόνεν την περίοδο 1967-1977, έβαλε τις βάσεις για μια πλειάδα εναλλακτικών κοινωνικών ομάδων στην Γερμανία, που όπως τονίζει ο γερμανός κοινωνιολόγος Άντρεχ Χόλμ ‘πάλευαν ενάντια στα πυρηνικά όπλα, τους πολέμους, την στρατιωτικοποίηση και υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών και των ομοφυλόφιλων’. Καταφύγιο, στην κυριολεξία, όλων αυτών των αντιφρονούντων απέναντι στο τότε κοινωνικό σύστημα αποτέλεσαν οι αμέτρητες καταλήψεις του Βερολίνου. Η γέννηση αυτών των καταλήψεων δεν ήταν καθόλου τυχαία. Το 1979 μόνο ο επίσημος αριθμός αυτών των εναλλακτικών ομάδων ήταν γύρω στα 100.000 μέλη στο τότε δυτικό Βερολίνο! Ενώ, ταυτόχρονα, τόσο στο δυτικό όσο και στο ανατολικό Βερολίνο, ο αστικός σχεδιασμός (urban planning) που εφάρμοζαν οι αρχές και από τις δύο πλευρές του τείχους οδηγούσε στην παραμέληση των πανέμορφων ιστορικών παλιών κτιρίων altbau της πόλης. Οι μεν δυτικοί, όπως τονίζουν οι Γερμανοί κοινωνιολόγοι Άντρεχ Χόλμ και Άρμιν Κούν στην εξαιρετική τους έρευνα από το 2010 με τίτλο ‘Καταλήψεις και Αστική Ανανέωση: Η Αλληλεπίδραση των Καταλήψεων και Στρατηγικές Αστικής Ανανέωσης στο Βερολίνο’, άφηναν τους ιδιοκτήτες κτιρίων και οργανισμούς στέγασης να αφήνουν εγκαταλειμένα τα κτίρια τους. Οι ιδιώτες αυτοί έλπιζαν έτσι ότι θα μπορέσουν έπειτα να τα γκρεμίσουν,ή, να τα ανακατασκευάσουν με έξοδα της κυβέρνησης και να χρεώνουν έπειτα πολύ υψηλά ενοίκια στα νέα κτίσματα. Οι δε ανατολικοί κατασκεύαζαν εργατικές πολυκατοικίες μεγαθήρια σοβιετικού τύπου στα περίχωρα της πόλης, αφήνοντας τα κτίρια στο κέντρο του ανατολικού Βερολίνου να καταρρέουν, καθώς τα θεωρούσαν σύμβολα της καπιταλιστικής αστικής ανάπτυξης. Το αποτέλεσμα ήταν και από τις δύο μεριές του Τείχους να υπάρχουν πάρα πολλά άδεια κτίρια. Το 1978, σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο αρχιτεκτονικής Χέραλντ Μπόντενσατζ, ‘στο δυτικό Βερολίνο υπήρχαν 28.000 άδεια διαμερίσματα’, ενώ γύρω στα 25.000 διαμερίσματα ήταν κενά στην ανατολική πλευρά.

Ταυτόχρονα το στεγαστικό πρόβλημα στο δυτικό Βερολίνο ήταν εκρηκτικό. Μόνο το 1980 80.000 δυτικοβερολινέζοι ήταν στις επίσημες λίστες αναζήτησης κατοικίας. Και σαν να μην έφθανε αυτό η αποκάλυψη, τον Δεκέμβριο του 1980, ενός τεράστιου σκάνδαλου διαφθοράς με πρωταγωνιστές την γερουσία του δυτικού Βερολίνου και τον εργολάβο οικοδομών Ντίτριχ Γκάρσκι, οδήγησε στην παραίτηση της γερουσίας της πόλης λίγες εβδομάδες αργότερα που άφησε ένα κενό εξουσίας ως τις μετέπειτα εθνικές εκλογές του Μαίου του 1981. Η τότε κυβέρνηση των Γερμανών σοσιαλδημοκρατών του SPD εφάρμοζε μια πολιτική ‘ανάπλασης μέσω εξώσεων’ στο κέντρο της πόλης, τονίζουν οι Χόλμ και Κούν.

Αναπόφευκτα οι ισχυρές εναλλακτικές ομάδες των πανκ, πρώην χίπηδων, καλλιτεχνών, φοιτητών, διανοούμενων δεν έμειναν με σταυρωμένα τα χέρια απέναντι στην παράλογη και απάνθρωπη επίσημη στεγαστική πολιτική των αρχών της πόλης τους. Ήδη από το 1974, όταν έγινε η πρώτη μεγάλη επίσημη μοντέρνα κατάληψη στο Βερολίνο, στο μεσαιωνικού στυλ νοσοκομείο Μπεθάνιεν στο Κρόιτσμπεργκ, που όδευε προς κατεδάφιση, από ακτιβιστές και κατοίκους της περιοχής και το οποίο στις μέρες μας αποτελεί έναν εναλλακτικό καλλιτεχνικό οργανισμό (Bethanien Kunsthaus) και ένα από τα πιο όμορφα σημεία της πόλης, οι βερολινέζοι έδειχναν ότι δεν θα καταπιούν τα κερδοσκοπικά πλάνα των αρχών και ιδιωτών που δεν σέβονταν την ιστορία της πόλης και τους κατοίκους της. Το οικιστικό σκάνδαλο του 1980, ήταν η σπίθα που άναψε το φυτίλι για την έκρηξη από καταλήψεις στο δυτικό Βερολίνο. Το κίνημα ριζοσπαστικοποιείται, τεράστιες διαδηλώσεις και εξεγέρσεις δονούν τους δυτικοβερολινέζικους δρόμους, επηρεασμένες και από τις τεράστιες διαδηλώσεις στις καταλήψεις της Ζυρίχης στην Ελβετία του 1980, και από τότε ως το 1984 δημιουργούνται σχεδόν 165 καταλήψεις! Ανάμεσα τους και μια από τις πιο ιστορικές καταλήψεις του Κρόιτσμπεργκ, το Regenbogenfabric, που ιδρύεται στις 14 Μαρτίου του 1981 και ζει και βασιλεύει ως τις μέρες μας.

Οι αρχές με την σειρά τους προχωρούν σε σταδιακές εξώσεις και το 1984 60 από αυτές τις καταλήψεις κλείνουν ενώ οι υπόλοιπες 105 νομιμοποιούνται κάνοντας ειδικές συμφωνίες για ενοικίαση, ή, αγοραπωλησία των κτιρίων τους με πολύ ευνοικούς όρους. Ο στεγαστικός πόλεμος αρχών και αυτόνομων κοινοτήτων παίρνει έτσι μια νέα νομική στροφή, που, όπως θα δούμε καλά κρατεί ως τις μέρες μας.

Το πολύ σημαντικό στοιχείο εδώ είναι, όμως, ότι οι καταληψίες δούλεψαν πολύ σκληρά όχι μόνο για να καταλάβουν τα κτίρια σε συνεργασία με τους κατοίκους των υποβαθμισμένων περιοχών, αλλά, επίσης, και για να τα ανακαινίσουν κάνοντας ρεντίκολο με την δουλειά τους το επίσημο δυτικό γερμανικό κράτος που σφύριζε αδιάφορα τόσο για τα στεγαστικά προβλήματα όσο και για τον αρχιτεκτονικό βιασμό του δυτικού Βερολίνου. Όπως τονίζουν οι Χόλμ – Κούν: ‘Οι καταλήψεις και οι καταληψίες που ζούσαν σε αυτά πυροδότησαν ένα νέο μοντέλο αστικής ανάπλασης.’.

Ενώ στο ανατολικό Βερολίνο μέχρι το 1989 οι εκεί βερολινέζοι ακολουθούσαν την δικιά τους μορφή καταλήψεων, μέρος της ανατολικογερμανικής παράδοσης με την ονομασία ‘schwarz wohnen’ ( διαμένοντας παράνομα) που ήταν διαδεδομένη σε όλο το ανατολικό τμήμα της τότε Γερμανίας.

Η πτώση του Τείχους αλλάζει δραματικά το τοπίο των καταλήψεων στο Βερολίνο. Τον Απρίλιο του 1990 το Interim φανζίν της εναλλακτικής σκηνής του δυτικού Βερολίνου επισημαίνει στους αναγνώστες του ότι πολλά κτίρια της οδού Μάινζερ στην ανατολική συνοικία Φρίντριχσάιν είναι άδεια από το 1987. Χωρίς πολλά πολλά, τον Μάιο του 1990 τα κτίρια καταλαμβάνονται απο 265 περίπου καταληψίες. Οι περιοχές Φρίντριχσάιν και Πρενζλάουερ Μπέργκ γίνονται οι κοιτίδες νέων καταλήψεων, καθώς οι ανατολικοί εγκαταλείπουν μαζικά τα σπίτια τους φεύγοντας για το δυτικό Βερολίνο, ενώ για περίπου έναν χρόνο καταρρέει η αστυνομία της ανατολικής Γερμανίας. Ιδρύονται γύρω στις 120 καταλήψεις και στις δύο περιοχές.

Η γερμανική αστυνομία βέβαια δεν θα άφηνε μια τέτοια μεγάλη εναλλακτική κοινότητα να επιβιώσει ως έχειν για πολύ. Τον Νοέμβριο του 1990 διοργανώνεται η μεγαλύτερη αστυνομική επιχείρηση που έγινε ποτέ στην Γερμανία μετά τον 2^ο Παγκόσμιο Πόλεμο ενάντια στις καταλήψεις της οδού Μάινζερ. 3.000 δυτικογερμανοί αστυνομικοί, με συνοδεία ελικόπτερων, οχημάτων με κάνουλες νερού και μπουλντόζες μάχονται για τρεις μέρες, για να ρίξουν τα οδοφράγματα, να μπουν στις καταλήψεις και να συνετίσουν τους ανυπάκοους Βερολινέζους. (http://www.youtube.com/watch?v=x6JzBRX9vQQ).

Στις 14 Νοέμβρη τα κτίρια ανακαταλαμβάνονται από τις αρχές. Η μάχη αυτή είναι σημαδιακή για την πορεία των μετέπειτα αυτόνομων κοινοτήτων της πόλης. Οι εναλλακτικοί Βερολινέζοι συνειδητοποίησαν ότι δεν μπορούσαν να αμυνθούν με βίαιο τρόπο απέναντι στις αρχές.

Επέλεξαν έτσι τις διαπραγματεύσεις. Η κυβέρνηση του Βερολίνου νομιμοποίησε πολλές από τις νέες αυτές καταλήψεις μισθώνοντας τα κτίρια στις κολλεκτίβες των εναλλακτικών Βερολινέζων έναντι συμβολικών ενοικίων. Παρέχοντας στους πρώην καταληψίες προσωρινά συμβόλαια τύπου ‘Zweischennutzung’. Κάτι που τους βόλευε γιατί πολλά από αυτά τα κτίρια δεν είχαν ξεκάθαρο ιδιοκτησιακό καθεστώς και δεν είχαν μπει ακόμη στο μάτι των μεσιτών.

Το Βερολίνο γεμίζει έτσι με ημιαυτόνομες εναλλακτικές κοινότητες με την ονομασία Housing projects, τα νοίκια της πόλης είναι πάμφθηνα σε σύγκριση με πόλεις σαν το Λονδίνο και εναλλακτικοί νέοι από όλον τον κόσμο καταφθάνουν σιγά σιγά στην πόλη των ονείρων τους. Η πόλη γίνεται μια απαράμιλλη κοιτίδα ανεξάρτητης πολιτικής, καλλιτεχνικής και πολιτιστικής δημιουργικότητας.

Πολλά, όμως, έμελλε να αλλάξουν με την αναβάθμιση του Βερολίνου ως την γερμανική πρωτεύουσα της ενωμένης Γερμανίας το 1999…

Στο Βερολίνο εν έτει 2013 μια βόλτα στην Μάινζερ στράσσε του Φρίντριχσάιν, με τα φρεσκοβαμμένα παλιά κτίρια τύπου altbau, στο ισόγειο των οποίων τρέντι καταστήματα, καφέ, δισκάδικα, ρεστωράν και μπαρ συναγωνίζονται σε εφευρετικότητα το ένα το άλλο, αρκεί για να νιώσει κανείς τις τωρινές αλλαγές της πόλης. Το πρώην πεδίο μάχης είναι ένα πεδίο μάχης δημιουργικών ιδεών. Συνοδοιπόρος μας στην βόλτα μας, ένας άνθρωπος που έζησε εκ των έσω τις καταλήψεις του Βερολίνου, ο 34χρονος πρώην οικοδόμος ( ανακαίνισε για δύο χρόνια με τα χέρια του μια τοπική κατάληψη – το housing project Scharni38…)  και νυν ακαδημαικός που μελετά τον τρόπο οργάνωσης των κοινοτήτων της πόλης, Σβέν Γκράμσταντ, κάτοικος της περιοχής. ‘Όταν έγινε το ντου της αστυνομίας τότε’, μας λέει, ‘στο κάτω μέρος του δρόμου ένας οδηγός τραμ σταμάτησε το όχημά του στην είσοδο της Μάινζερ για να μπλοκάρει τους αστυνομικούς. Οι κάτοικοι εδώ αλληλουποστηρίζονταν τότε’ τονίζει.

Περπατώντας την φημισμένη για τις εναλλακτικές κοινότητές της Ρίγκαερ Στράσσε, όπου οι πρώην καταλήψεις μεταλλάχτηκαν σε νυν housing projects, φθάνουμε στο νούμερο 14 της οδού Λίμπιγκ, όπου τον Φεβρουάριο του 2011 έγινε μια επιχείρηση α-λα-Βίλα Αμαλίας, με τα Γερμανικά ΜΜΕ να μιλάνε για τους κακούς ‘καταληψίες’ μέρες πριν, ενώ 2.500 αστυνομικοί, ελικόπτερα και ειδικά φορτηγά έκαναν πάνω από 8 ώρες να καταλάβουν το οχυρωμένο κτίριο, που ‘δεν ήταν βέβαια κατάληψη’, μας λέει ο Σβεν, ενώ 3.000 περίπου εναλλακτικοί Βερολινέζοι έδωσαν πραγματικές μάχες στους γύρω δρόμους. ‘Το αστείο είναι’ μας λέει ο Γκράμσταντ ‘ ότι έναν χρόνο μετά την επιχείρηση το δικαστήριο κήρυξε την επιχείρηση της αστυνομίας παράνομη,ήταν ένα μεγάλο σκάνδαλο.’.

Με αφορμή, όμως, όλα αυτά τα κτήρια στα οποία ζουν ακόμη πολλοί εναλλακτικοί Βερολινέζοι, πολλά εκ των οποίων, διαθέτουν μια εντυπωσιακή εξωτερική αισθητική, με τοίχους- γκαλερί που στολίζοντα από γκραφίτι, ζωγραφιές, πολιτικά συνθήματα κτλ. τον ρωτάμε πως θα μπορούσαν ανάλογες εναλλακτικές κοινότητες στην Αθήνα να επιβιώσουν την τωρινή τυφλή καταστολή: ‘Κοιτάξτε, το λάθος των παιδιών στην Λίμπιγκ, ήταν ότι είχαν απομονωθεί από την γειτονιά τους. Δεν συνεργάζονταν με τους περίοικους. Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει διάλογος στο επίπεδο της γειτονιάς. Αυτό έκανε η κοινότητα Regenbogenfabric στο Κρόιτσμπεργκ, ενσωματώνοντας τις οικογένειες της γειτονιάς στα προγράμματά τους, ας πούμε, και φέτος συμπληρώνει 32 χρόνια ζωής’. Στην συζήτηση που είχαμε επίσης και με τον 35χρονο πανκ ροκ καλλιτέχνη Πολ που διαμένει στο κτίριο της κοινότητας Fischladen της Ρίγκαερ στράσσε μας μίλησε για την σημασία του ρόλου του οργανισμού φθηνών σπιτιών Mietshauser Syndicat που ιδρύθηκε το 1992 από πρώην καταληψίες στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας, για την λειτουργία μιας μορφής άμεσης δημοκρατίας σε διάφορα αυτόνομα housing projects του Βερολίνου αυτή την στιγμή. Κάτι εξαιρετικά σημαντικό για ανάλογα εγχειρήματα και εκτός Γερμανίας γιατί όπως μας τονίζει ο Σβεν ‘ο οργανισμός αυτός αποτρέπει την κερδοσκοπία. Αυτοί έχουν το 49% της αξίας του κτιρίου και η κοινότητα του κτιρίου το υπόλοιπο 51%. Κανείς από τους ενοίκους δεν επιτρέπεται να ενοικιάσει ακριβά το διαμέρισμά του και δεν μπορεί, επίσης, να το πουλήσει.’. Μέρος αυτού του πανέξυπνου αστικού σχεδιασμού, που αποτρέπει τα κτίρια να βγουν στην κερδοσκοπική λαίλαπα της κτηματομεσιτικής αγοράς, είναι και η φημισμένη κοινότητα Zielona Gora επίσης στο Φρίντριχσάιν.

Ταυτόχρονα, είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον ο ρόλος που παίζουν δύο άλλα ιδρύματα στην επιβίωση των εναλλακτικών κοινοτήτων της πόλης. Η Μικάντο Κριστίν Σουτ, της καλλιτεχνικής κολλεκτίβας RAW Tempel στο Φρίντριχσάιν μας τόνισε ότι το γερμανικό ίδρυμα TRIAS FOUNDATION και το Ελβετικό (!) κοινωφελές ίδρυμα Edith Maryon, χρηματοδοτούν προγράμματα που παρέχουν φθηνή στέγαση σε κοινότητες με αυτοδιαχειριζόμενες βάσεις στο Βερολίνο.

Αυτή την στιγμή στο Βερολίνο όμως η απόβαση φιλόδοξων και εύπορων νέων από όλη την Γερμανία και όλον τον κόσμο, που μαγνητίζονται από την κουλτούρα της πόλης που γεννήθηκε μέσα από αυτό το δαιδαλώδες δίκτυο των αυτόνομων, φτωχών αλλά εξαιρετικά δημιουργικών κοινοτήτων φέρνει τα πάνω κάτω στην ζωή της πόλης. Φέτος τον Σεπτέμβριο η θρυλική καλλιτεχνική κολλεκτίβα Tacheles στην περιοχή Μίτε έκλεισε, ενώ ήδη από τον Ιούνιο του 2010 έβαλε λουκέτο και η τελευταία …άγρια κατάληψη της πόλης στο νούμερο 183 της Μπρούνενστράσσε στο Μίτε. Στις μέρες μας οι μεσίτες από όλον τον κόσμο, σαν την δανέζικη εταιρεία Taekker με έδρα της το Κρόιτσμπεργκ,  αγοράζουν κατά βούληση πολλά κτίρια, που σώθηκαν, στην κυριολεξία, από την καταστροφή, από τις παλιές καταλήψεις εκτοξεύοντας τα ενοίκια στα ύψη. Ο εξευγενισμός – gentrification της πόλης είναι γεγονός.

Σε πρόσφατο ρεπορτάζ του Σπίγκελ για την μεσίτικη κερδοσκοπία εις βάρος της εναλλακτικής κουλτούρας της πόλης αναφέρεται ότι ‘οι τιμές των ακινήτων στο Βερολίνο έχουν ανέβει κατά 32% από το 2007. Μεταξύ 2010 και 2011 οι πωλήσεις αυξήθηκαν κατά 28% ενώ τα νοίκια αυξάνονται κατά 4% ετησίως από το 2009’. Και όπως ανέφερε πολύ πρόσφατο ρεπορτάζ του Ρόιτερς πολλοί Ισπανοί, Ιταλοί και Έλληνες επενδύουν τα ευρώ τους σε βερολινέζικα διαμερίσματα λόγω της τωρινής κρίσης.  Ταυτόχρονα, όμως, όπως τονίζει ο Σβεν ‘αυτό δεν θα ήταν πρόβλημα, αλλά η ανεργία στην πόλη είναι 17-20% και οι μισθοί είναι πολυ πιο χαμηλοί από πόλεις σαν το Μόναχο’.

Η κουλτούρα όμως της κατάληψης, ή, κοινόβιας αυτόνομης ζωής χρονολογείται από τα τέλη του 19^ου αιώνα στην Γερμανία. Δεν είναι τυχαίο ότι οι αυτόνομες κοινότητες του Βερολίνου καλύπτουν κάθε γούστο και κάθε ηλικία. ‘Παλιότερα’, μας λέει ο Σβεν, υπήρχε στο Λίχτενμπεργκ μια κατάληψη ναζιστών’, ενώ σήμερα στην Πρίνζενστράσσε του Κρόιτσμπεργκ λειτουργεί ένας αυτόνομος κήπος που παράγει πάνω από 500 είδη λαχανικών και βοτάνων που σερβίρονται στα πιάτα της εκεί καντίνας.

Αλλά και οι κανονικές καταλήψεις καλά κρατούν ακόμη. Τον περασμένο Ιούνιο συνταξιούχοι Βερολινέζοι κατέλαβαν ένα κέντρο για ηλικιωμένους στο Πάνκοφ ενώ φέτος τον Οκτώβριο σε ένα παλιό σχολείο του Κρόιτσμπεργκ στην Ουλάουερ στράσσε έγινε μια κατάληψη όπου διαμένουν πρόσφυγες από όλον τον κόσμο. ‘Παράλληλα’ μας τονίζει ο Σβεν ‘υπάρχουν και οι σιωπηλές καταλήψεις που γίνονται σε μεμονωμένα διαμερίσματα κάτω από την μύτη των αρχών.’.

Ο δήμαρχος του Βερολίνου, Κλάους Βόβεράιτ είχε παρουσιάσει παλιότερα την πόλη ως ‘φτωχή αλλά σέξι’. Τώρα φαίνεται ότι η φράση ‘πιο ακριβή, ακόμη φτωχή και λιγότερο σέξι’ να ταιριάζει γάντι.  Στην πρόσφατη εκδήλωση για την Βίλα Αμαλίας στο K19 του Φρίντριχσάιν η 30άρα βερολινέζα Κάτι Μπουτ, που ως έφηβη βρήκε καταφύγιο σε μια κατάληψη λόγω οικογενειακών προβλημάτων, μας τόνιζε ‘όλοι αυτοί οι κουλ και τρέντι καλλιτέχνες, που πληρώνουν όσο όσο για ένα σπίτι εδώ, δεν έχουν ιδέα για αυτά που ζήσαμε παλιά στις καταλήψεις’.

Ενώ νωρίτερα ο Σβεν μας είχε επισημάνει ότι  ‘το Βερολίνο έχει μια εναλλακτική εικόνα, αλλά η πραγματική εναλλακτική κουλτούρα πληγώθηκε πολύ από τα χρήματα που πέφτουν τώρα.’.  Ένα νέο επικοινωνιακό και κοινωνικό τείχος υψώνεται στα σωθικά της πόλης. Μένει να δούμε αν τα πολύ δυνατά αστικά αντισώματα των εναλλακτικών κοινοτήτων του Βερολίνου θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τον νέο, τρέντι εχθρό…

CHELSEA FC – Μπάλα, Ιστορία, Εργατιά Και Εκατομμύρια – Ρεπορτάζ Από Τους Δρόμους Του Νότιου Λονδίνου, by Spyros Chatzigiannis

ΟΙ ΟΠΑΔΟΙ ΑΠ’ ΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ – Chelsea FC

Λόγια της μπλε κερκίδας που θα δώσει το βροντερό παρών στον τελικό του Europa League στο Άμστερνταμ εναντίον της Μπενφίκα

Εντυπο: ΕΨΙΛΟΝ, Ελευθεροτυπία

Ημ/νία: 17/02/2008

ΚΕΙΜΕΝΟ – ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ | ΣΠΥΡΟΣ ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ

Την Τετάρτη στις 15 Μαίου θα βρεθούν στις κερκίδες του σταδίου Amsterdam Arena της Ολλανδικής πρωτεύουσας για τον τελικό του Europa League με την Μπενφίκα. Τους συναντήσαμε στις παμπ γύρω από την έδρα τους, το γήπεδο Stamford Bridge. Μας μίλησαν με θαυμασμό ανάμεικτο με ζήλια για το ζάπλουτο αφεντικό της ομάδας, τον Αμπράμοβιτς, για τους ακριβοπληρωμένους τους παίκτες που έχασαν την επαφή με την κερκίδα, για τις επεισοδιακές πλην αναίμακτες συμπλοκές της παλιάς καλής εποχής και για το παρατσούκλι που κόλλησαν στους έλληνες φιλάθλους.

Το 1989 στους δρόμους της Μόσχας η περεστρόικα του Γκορμπατσόφ άνοιγε τον κακοτράχαλο δρόμο στους πεινασμένους για δυτική κουλτούρα μικρομεσαίους Ρώσους και τη μαργαριταρένια οδό στα επιχειρηματικά όρνια – που δεν πίστευαν στην απροσδόκητη τύχη τους!

Λίγα χρόνια αργότερα, το 1996, όταν ένα από αυτά τα όρνια, ο Ρόμαν Αμπράμοβιτς, συγκαταλεγόταν ανάμεσα στους νέους κροίσους ολιγάρχες, η Τσέλσι κέρδιζε το κύπελλο Αγγλίας και άρχιζε να παίρνει τα πολύ πάνω της! Στο μεταξύ, η ομάδα, την οποία είχε αγοράσει το 1982 ο δαιμόνιος επιχειρηματίας Κεν Μπέιτς έναντι του… αστρονομικού ποσού της μιας λίρας, είχε φιλοδοξίες – αλλά και τεράστια χρέη: 80 εκατ. λίρες. Και τότε εμφανίζεται ο από μηχανής θεός, ο πολύς Ρόμαν. Πρόσθεσε 59.999.999 λίρες στο λογαριασμό του Κεν και έγινε το 2003 το νέο της αφεντικό.

Η Τσέλσι, βέβαια, δεν είναι όποια κι όποια! Και δεν μιλάμε μόνο για την ομάδα, αλλά και για την περιοχή, που της έδωσε κάτι παραπάνω από ένα όνομα! Ο Ρόμαν, ο μπαγάσας, ήξερε τι αγόραζε! Παρόλο που το Τσέλσι τον 18ο αιώνα ήταν ένα άσημο χωριό, ένας δρόμος του έμελλε να αλλάξει μια για πάντα την ιστορία του! Η Kings Road της περιοχής έγινε μία ιδιωτική γαλαζοαίματη οδός, μια και μόνο η άμαξα του Καρόλου Β’ επιτρεπόταν ώς το 1830 να τη διασχίζει. Σταδιακά η περιοχή έγινε πόλος έλξης για καλλιτέχνες, όπως ο Οσκαρ Ουάιλντ ή ο εξπρεσιονιστής ζωγράφος Τζέιμς Γουίστλερ και μαζί τους μετακινήθηκε στην περιοχή και όλη η αφρόκρεμα της βρετανικής κοινωνίας.

Το 1904 οι Gus και Joseph Mears κατασκευάζουν στην περιοχή ένα γήπεδο. Για να αξιοποιηθεί, όμως, τους έλειπε μια ομάδα. Ετσι, το 1905 ίδρυσαν την Τσέλσι στην παμπ The Rising Sun, η οποία σήμερα ονομάζεται The Butcher’s Hook (ο γάντζος του χασάπη).

Η Kings Road είναι παράλληλη της Fulham Road, πάνω στην οποία βρίσκεται το στάδιο της Τσέλσι, το Stamford Bridge. Περπατώντας πάνω κάτω στην Kings Road συνειδητοποιείς ότι η οδός είναι γεμάτη καταστήματα έργων τέχνης και αντρικού ρουχισμού. Η εποχή Αμπράμοβιτς έδωσε ακόμη μεγαλύτερη αξία στην περιοχή. Οπως μου εξηγεί στην παμπ Imperial Arms, όπου βρεθήκαμε, ο Μαρκ Αλγκαρ, ένας 32χρονος τεχνίτης που έχει την ομάδα στο αίμα του, «οι κτηματομεσίτες εκμεταλλεύτηκαν την παρουσία των εκατομμυρίων του Αμπράμοβιτς και εκτόξευσαν τις τιμές, ακόμη και των εργατικών διαμερισμάτων σαν της οικογένειάς μου, στα ύψη. Παλιά παίζαμε συνέχεια μπάλα στο δρόμο. Σήμερα έχουν βάλει ταμπέλες που γράφουν “Δεν επιτρέπονται παιχνίδια με μπάλα” και αυτό σε απόσταση ενός λεπτού από το γήπεδο!»

Την περίοδο της Θάτσερ τι παιζόταν στην περιοχή; τον ρωτώ. «Φίλε, πανζουρλισμός! Εβλεπες 200 τρελούς της Γουέστ Χαμ να κάνουν ντου σε άλλους τόσους της Τσέλσι! Ηταν ένα τρελό χάος! Ενας μίνι πόλεμος, με τη διαφορά ότι δεν είχαμε θύματα! Ηταν ένας άγριος χαβαλές άνεργων, ως επί το πλείστον, 20άρηδων που υπεράσπιζαν την τιμή της φυλής-ομάδας τους!»Κατευθύνομαι προς το Stamford Bridge. Το μουσείο και το μπαρ της ομάδας τραβούν πολύ κόσμο. Οπως και η παλιά εξέδρα των φανατικών, που ονομάζεται The Shed, όπου κατά μήκος του παλιού τοίχου έχουν τοποθετηθεί οι γιγαντοφωτογραφίες παλιών και νέων σταρ της ομάδας. Εκεί συνάντησα τον Gary Ramel, εργάτη, και τον Alan Vidgen, οικοδόμο, που μόλις βγήκαν από ένα τουρ που οργανώνει η Τσέλσι στις εγκαταστάσεις της. Αράξαμε στο «blues» μπαρ και ο Big G και ο Fatal, όπως είναι τα παρατσούκλια τους, άφησαν τη γλώσσα τους να λυθεί: «Παλιά έπεφταν χοντρές. Είχαμε άχτι τα χουλιγκάνια της Γουέστ Χαμ, τους ICFs (σ.σ.: από το Ι can’t fight – δεν μπορώ να παλέψω). Οι πιτσιρικάδες στις μέρες μας, όμως, δεν καταλαβαίνουν το χαβαλέ της φάσης. Βγάζουν μαχαίρι ή πιστόλι και σ’ την κάνουν. Είναι κότες, δεν ξέρουν να χρησιμοποιήσουν τις γροθιές τους. Δεν κάνουν το δικό τους, δεν είναι αυθεντικοί».

Ρωτάω αν τα αστυνομικά μέτρα και οι κάμερες έχουν περιορίσει τα επεισόδια. «Οι κάμερες» μου εξηγούν «και το πώς σε σταμπάρουν οι μπάτσοι άλλαξαν τα δεδομένα στο παιχνίδι. Σήμερα πρέπει να είσαι δυο βήματα μπροστά από τους μπάτσους. Πρέπει να κρύβεσαι και να είσαι πονηρός. Γι’ αυτό σήμερα δεν φοράς κανένα διακριτικό (κασκόλ, μπλουζάκι κ.λπ.) της Τσέλσι εάν θέλεις να παίξεις ξύλο. Φοράς κανονικά ρούχα και είσαι διακριτικός». Και πώς ξέρετε ποιος δέρνει ποιον; ρωτάω παραξενεμένος. «Είναι πολύ απλό, οι μισοί φοράνε κοντομάνικα και οι άλλοι μισοί φόρμες και φούτερ!» Ζητάω τη γνώμη τους για τους Ελληνες. «Είστε αξιαγάπητοι, φιλικοί άνθρωποι» μου απαντά αυθόρμητα ο Big G. «Εχω περάσει δέκα καλοκαίρια στην Κω και λατρεύω την Ελλάδα. Αγαπάτε την οικογένεια, είναι καλό αυτό…»

Στην παμπ Fox and Pheasant, δίπλα στη Fulham Road, συναντώ τον μηχανικό κατασκευών Κέλβιν Χάκετ και τον εξάδελφό του Τζον Φένερ, ειδικό στους υπολογιστές. Και οι δυο τους δουλεύουν στην οικονομική καρδιά του Λονδίνου, το Σίτι. Ο Κέλβιν θυμάται την εποχή που, πιτσιρίκος, πήγαινε στο γήπεδο: «Ολοι ήταν όρθιοι και πανύψηλοι, δεν είχαμε καθίσματα τότε και ανεβαίναμε πάνω σε καφάσια για να δούμε το ματς! Η ατμόσφαιρα και ο θόρυβος ήταν φανταστικά! Φασαρίες έξω από το γήπεδο… Και η εξέδρα μας, το The Shed, που μάζευε 4-5.000 κόσμο, είχε 3 λεκάνες τοίχου για κατούρημα, μία κανονική τουαλέτα και 2 νιπτήρες! Περιττό να σου πω ότι πολύς κόσμος κατουρούσε στους νιπτήρες και οι ουρές ήταν απίστευτες!»Το Stamford Bridge στις μέρες μας πρέπει να τους φαίνεται σαν διαστημόπλοιο, με τα ξενοδοχεία, τα πολυτελή ρεστοράν και τα λουσάτα αμάξια.

Το «CFCUK» κοστίζει μια λίρα και είναι το περιοδικό των οπαδών της Τσέλσι. Εντυπωσιάζει με το απλό γράψιμό του, το χιούμορ του, τη ζωντάνια του. Οι τρεις φίλοι που το εκδίδουν με δικά τους έξοδα είναι οι Μαρκ Γουόραλ, Κέλβιν Μπάρκερ και Ντέιβιντ Τζονστόουν. Θέλουν να γράψω το e-mail του περιοδικού: www.cfcuk.net. Τους ρωτάω πώς βλέπουν τις αστρονομικές αποδοχές πολλών παικτών της ομάδας. Συμφωνούν ότι τα ποσά είναι προκλητικά και ο Μαρκ προσθέτει: «Το ’93-95 σε μια τοπική παμπ, όπου έσκαγαν ακόμη κάποιοι παίκτες για να πιουν με τους οπαδούς, έφτασε ο ποδοσφαιριστής μας Τζον Χάρλεϊ, που τότε ήταν 18 χρονών. Αρχισε να μας παραπονιέται ότι πληρώνεται μόνο 3.000 λίρες την εβδομάδα, ενώ όλοι εμείς τότε βγάζαμε 300 λίρες. Ολη η παμπ άρχισε να του φωνάζει, έφαγε και δυο-τρεις σφαλιάρες και τον βάλαμε στη θέση του. Σήμερα οι παίκτες συχνάζουν σε ακριβά κλαμπ. Εχουν χάσει την επαφή με τη βάση της ομάδας. Εξαίρεση αποτελούν οι αφρικανοί παίκτες, που μας σέβονται, αφού έχουν έρθει από τα γκέτο και ξέρουν τι σημαίνει στέρηση». Με ρωτάνε ποια είναι τα χρώματα του Ολυμπιακού· τους λέω, τα ερυθρόλευκα. «Είστε οι κρυφο-Σάντερλαντ Ελληνες, λοιπόν;» με ρωτάει γελώντας ο Ντέιβιντ.Τους ζητάω να μου λύσουν μιαν απορία που έχω από καιρό. Γιατί οι «cockneys», η αγγλική εργατική τάξη, χρησιμοποιούν την αργκό έκφραση «bubbles and squeak» (μπουρμπουλήθρες και στριγκλιά) για τους Ελληνες; Δηλαδή, οι οπαδοί του Ολυμπιακού θα αποκαλούνται «ερυθρόλευκοι bubbles and squeak»; Μου εξηγούν ότι τις πιο πολλές φορές τα cockneys παρατσούκλια έβγαιναν μέσα από έναν σουρεαλιστικό χαβαλέ (και μετά την κατανάλωση αρκετής μπίρας), μέσα από τον οποίο ο λαός κολλούσε κάτι που έβγαζε ρίμα με την εκάστοτε λέξη που ήθελαν να κρύψουν στον αργκό κώδικά τους. Οπότε για μας το στιχάκι πάει: «He’s bubble and squeak / He’s Greek…»Το μεγάλο τους παράπονο είναι ότι η ατμόσφαιρα στην εξέδρα σήμερα δεν θυμίζει τις παλιές καλές εποχές. «Σήμερα πας να σηκωθείς να φωνάξεις, και το προσωπικό του γηπέδου σού λέει να κάτσεις κάτω. Οι γραφειοκράτες προσπαθούν να κάνουν τον κόσμο να κάθεται στη θέση του, λες και βλέπει όπερα! Είναι λυπηρό, γιατί κατά κάποιον τρόπο προσπαθούν να οργανώσουν το συναίσθημα του κόσμου και την έκφρασή του!»

Τι έχουν να πουν, όμως, οι «φρέσκοι» οπαδοί της Τσέλσι; Ο 17χρονος Αντριου Μάλιν, γιος πλούσιου τραπεζίτη, μένει σε ένα παραμυθένιο μπλε σπίτι στην κλασάτη συνοικία του Νότινγκ Χιλ. Αυτόν τον καιρό δοκιμάζει τις ικανότητές του στα τσικό της Τσέλσι. «Το επίπεδο είναι φοβερά υψηλό. Τα πόδια πολλών παιδιών λειτουργούν σαν μοιρογνωμόνια. Η Τσέλσι θα βγάλει πολλούς καλούς άγγλους παίκτες από τις ακαδημίες της στο μέλλον. Ο Τζον Τέρι από εκεί μέσα βγήκε». Συμπτωματικά πάει στο ίδιο σχολείο, το The American School In London, με τον 15χρονο γιο τού Αμπράμοβιτς, Αρκάντι. «Τον πάει με το ελικόπτερο στο σχολείο ο μπαμπάς του;» τον πειράζω… «Οχι, έρχεται με ένα τεθωρακισμένο Λαντ Ρόβερ, παρέα με κάτι σωματοφύλακες. Παίζουμε και μπάλα μαζί!»Υποστηρίζει την Τσέλσι; Τα άλλα παιδιά τον συμπαθούν; ρωτώ περίεργος. «Ναι, είναι πάντα ντυμένος με φόρμες της Τσέλσι. Δεν θα έλεγα ότι είναι ιδιαίτερα συμπαθητικός. Ακόμα και όταν περπατάει, το παίζει κάποιος. Μια φορά παίζαμε στην ίδια ομάδα, έκανε ένα σουτ και η μπάλα έφυγε μακριά πίσω από το τέρμα. Του ζήτησα ευγενικά να τη μαζέψει, πάντα αυτό κάνουν όλοι, και μου είπε με ύφος: “Νομίζω ότι μπορείς εσύ να το κάνεις για μένα…” Καταλαβαίνεις για τι άτομο μιλάμε…»Αποχαιρετώντας τον, μου λέει: «Είναι και κάποιος από τη χώρα σου στην εξέδρα μας». Ποιος; ρωτάω με έκπληξη. «Γιάννης Γουλανδρής λέγεται. Τον ξέρεις;» Οχι, απαντάω. Εγώ, άλλωστε, τέλειωσα ένα ταπεινό δημόσιο λύκειο στο Νέο Ηράκλειο…

UNDERGROUND§ΣΤΟΥΣ ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΥΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΒΕΡΟΛΙΝΟ ΣΤΑ ΥΠΟΓΕΙΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΝΑΖΙΣΜΟΥ

Εντυπο: ΕΨΙΛΟΝ, Ελευθεροτυπία

17/2/2010

UNDERGROUND§ΣΤΟΥΣ ΛΑΒΥΡΙΝΘΟΥΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣΒΕΡΟΛΙΝΟΣΤΑ ΥΠΟΓΕΙΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΝΑΖΙΣΜΟΥ

ΚΕΙΜΕΝΟ-ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ | ΣΠΥΡΟΣ ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ 

Κάθε μητρόπολη που σέβεται τον εαυτό της οφείλει να έχει έναν καλά κρυμμένο, σκοτεινό εαυτό, θαμμένο στα έγκατά της. Στο Βερολίνο, σ’ αυτήν την εναλλακτική, πολύχρωμη, λαμπερή και φευγάτη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα, υπάρχει ένας δαιδαλώδης υπόγειος κόσμος συνδεδεμένος με τη ναζιστική περίοδο και τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου. Κάποιοι πασχίζουν να τον «ανασύρουν» στο όνομα της ιστορικής μνήμης.

Οι πιο σκοτεινές πτυχές της ιστορίας του Βερολίνου κρύβονται στα πιο ψηλά, φωτεινά και ευδιάκριτα σημεία της πόλης: στους μεταπολεμικούς τεχνητούς λόφους της, σαν τον Teufelsberg (λόφος του Διαβόλου) και το λόφο στο πάρκο Humboldthain, αλλά και χαμηλά, αρκετά μέτρα κάτω από την επιφάνειά της, στην πολύπλοκη υπόγεια αρχιτεκτονική της γερμανικής πρωτεύουσας.

Χτισμένη κυριολεκτικά πάνω στην άμμο, η πόλη -που αποτελούσε ψαροχώρι κατά τον 13ο αιώνα- κρύβει πολλά μυστικά και στα έγκατά της. Ενα τεράστιο σύστημα αποχέτευσης, οι ανάγκες των ντόπιων ζυθοποιίων και το υπόγειο μετρό έδωσαν το έναυσμα για τη δημιουργία μιας λαβυρινθώδους υπόγειας αρχιτεκτονικής. Τη συνέχειά της ανέλαβαν οι ναζί και αργότερα ο Ψυχρός Πόλεμος: στη διάρκεια και των δύο αυτών περιόδων κατασκευάστηκαν μια σειρά υπόγειοι χώροι από το καθεστώς και αντιπυρηνικά καταφύγια για να αντιμετωπιστούν οι απειλές του πάνω κόσμου. Η πρόσφατη ιστορία της πόλης, λοιπόν, είναι θαμμένη στα σπλάχνα της. Μια ιστορία, που πολλά σημεία της δεν κολακεύουν καθόλου τη σύγχρονη γερμανική ταυτότητα. Γι’ αυτό και πολλοί από τους χώρους αυτούς είτε μπαζώθηκαν είτε καταστράφηκαν εσκεμμένα από τις εθνικές και τοπικές αρχές. Ισως από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα μιας τέτοιας καταστροφής είναι το υπόγειο καταφύγιο όπου αυτοκτόνησαν ο Αδόλφος Χίτλερ και η Εύα Μπράουν.

Περισσότεροι από 20 λόφοι δημιουργήθηκαν μεταπολεμικά από τα ερείπια των βομβαρδισμένων στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κτηρίων της πόλης, ερείπια τα οποία ανακυκλώθηκαν με τη γνωστή γερμανική οργάνωση και ακρίβεια. Πρωτεργάτριες στην τεράστια αυτή προσπάθεια… νοικοκυρέματος της πληγωμένης πόλης ήταν οι Βερολινέζες, που συνέλεξαν και εναπόθεσαν τα μπάζα μέσα και γύρω από την πόλη. Οι Trummerfrauen (οι γυναίκες των μπάζων, όπως τις αποκάλεσαν) δούλεψαν σκληρά στη δημιουργία των τεχνητών Trummerberge (λόφοι των μπάζων) που υψώθηκαν στη βερολινέζικη γη από τα συντρίμμια των περίπου μισών κτισμάτων που κατέρρευσαν στο Βερολίνο από τις συμμαχικές βόμβες.

Στο επιβλητικό πυκνό δάσος Γκρούνεβαλντ, που απλώνεται στο νοτιοδυτικό Βερολίνο, τα εικοσάμετρα κωνοφόρα δέντρα φιλοξενούν μια πλούσια πανίδα (από τρυποκάρυδους έως και λίαν επιθετικά αγριογούρουνα) και παράλληλα καλοδέχονται βερο- λινέζους ποδηλάτες, φίλους του τζόκινγκ ή κάποιους εκκεντρικούς εξερευνητές. Οι τελευταίοι κατευθύνονται στον ύψους 114 μέτρων λόφο του Διαβόλου. Τελικός προορισμός τους, τα εγκαταλειμμένα από το 1992 κτήρια του Field Station Berlin, ενός κατασκοπευτικού κέντρου που κατασκεύασαν οι Αγγλοι και οι Αμερικανοί για να παρακολουθούν τις κινήσεις στο ανατολικό μπλοκ κατά τον Ψυχρό Πόλεμο – πολλοί υποστηρίζουν ότι ήταν μέρος του παγκόσμιου αγγλοσαξωνικού συστήματος παρακολούθησης ECHELON. Πηδάμε το φράχτη και μεμιάς ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια σειρά αλλόκοτα κτίσματα. Τα περισσότερα είναι στολισμένα με εκατοντάδες γκραφίτι, αλλά όλα τους έχουν υποστεί μεγάλες φθορές – σπασμένα τζάμια, κατεδαφισμένοι τοίχοι, σκουριασμένοι σκελετοί που χάσκουν. Το κεντρικό κτήριο είναι το πιο εντυπωσιακό, με εκπληκτικά γκραφίτι, σκοτεινούς διαδρόμους, ακρωτηριασμένα ταβάνια και κάτι φουτουριστικές λευκές σφαίρες στην ταράτσα του, που η πανοραμική θέα της κόβει την ανάσα όσων την επισκέπτονται. Τα κτήρια, όμως, είναι το κερασάκι όσων κρύβονται από κάτω τους.

«Κάτω από το λόφο είναι θαμμένα δώδεκα εκατομμύρια κυβικά μέτρα ερειπίων. Αυτά, με τη σειρά τους, έθαψαν μια ακαδημία των ναζί, την οποία είχε σχεδιάσει ο Αλμπερτ Σπέερ· ο ίδιος ο Χίτλερ εγκαινίασε την κατασκευή της το 1937 και ήταν μέρος των σχεδίων του Τρίτου Ράιχ για την πρωτεύουσα της Germania των φασιστικών τους ονείρων. Η ακαδημία προοριζόταν να εκπαιδεύσει μια νέα γενιά μηχανικών που θα κατασκεύαζαν θαυματουργά όπλα». Ο Ντίετμαρ Αρνολντ, ξεναγός μας σ’ αυτήν την υπέργεια και υπόγεια περιπλάνηση, είναι ο ιδρυτής του οργανισμού Berliner Unterwelten (ο υπόγειος κόσμος του Βερολίνου). Δημιουργήθηκε το 1997, με σκοπό να ανασύρει στην επιφάνεια τον ξεχασμένο κάτω κόσμο της πόλης, ανακαλύπτοντας υπόγειους χώρους (πάνω από 50 καταφύγια τα τελευταία 10 χρόνια) και δίνοντας τη μάχη για να κηρυχθούν διατηρητέοι – οι ίδιοι και η ιστορία τους. Σήμερα αριθμεί περίπου 350 μέλη, και η υπόγεια αλλά διόλου σκοτεινή δράση του περιλαμβάνει τη δημιουργία ενός μουσείου, αναστηλώσεις, εκδηλώσεις και χάπενινγκ, ξεναγήσεις του κοινού σε οκτώ γλώσσες (ανάμεσά τους και στα ελληνικά) κ.ά.

«Στην αρχή δεν είχαμε καμία υποστήριξη από τις Αρχές. Μάλιστα, μας κόλλησαν και ρετσινιές – ότι είμαστε ναζί ή ρομαντικοί του μπετόν! Ολα όσα καταφέραμε σε σχέση με το υπόγειο Βερολίνο τα καταφέραμε μόνοι μας» λέει ο Αρνολντ για την ηρωική 13χρονη προσπάθεια της ομάδας.

Η επαφή του με το υπόγειο Βερολίνο ξεκίνησε όταν ήταν 14 χρόνων. «Τότε μπήκαμε από κάτι τρύπες που σκάψαμε στον αντιαεροπορικό πύργο του πάρκου Humboltdhain και μείναμε έκθαμβοι από το θέαμα. Ηταν η καλύτερη περιπέτεια της ζωής μου! Μετά, το 1988, πήγα στο Παρίσι και είδα μια ομάδα Γάλλων που εξερευνούσαν τις κατακόμβες της πόλης για να τις προστατέψουν. Ενθουσιάστηκα με την ιδέα και επιστρέφοντας στο Βερολίνο έφτιαξα το 1992 το πρώτο γκρουπ υπόγειων εξερευνήσεων με το όνομα “Κάτω από τους δρόμους του Βερολίνου”. Ξέρεις, μετά την πτώση του τείχους, αυτό το Βερολίνο που ξεκίνησε να ανανεώνεται άρχισε, παράλληλα, να καταστρέφει την υπόγεια αρχιτεκτονική και κτίσματα της πόλης. Θέλαμε και θέλουμε να το σταματήσουμε αυτό».

Σήμερα ο χώρος δέχεται καθημερινά εκατοντάδες Γερμανούς, αλλά και επισκέπτες από κάθε γωνιά της γης – όπως δύο Ελληνες, ο Διονύσης Μπάφης και ο Γιάννης Βαρελάς, που βρέθηκαν κι αυτοί πρώτη φορά στο χώρο και μας είπαν ότι «στη μουσική σκηνή της πόλης οι υπόγειοι χώροι χρησιμοποιούνται για πάρτι και συναυλίες».

Η 31χρονη βερολινέζα φίλη τους, Μίκι, σπεύδει να εξηγήσει τη δημοφιλία του χώρου στις τάξεις των νεαρών συμπολιτών της: «Οσοι μαθαίνουν για το μέρος, λατρεύουν τόσο το χώρο όσο και την κρυφή ιστορία του. Το πρόβλημα είναι ότι η γενιά του πολέμου θέλει να κρατήσει μυστική αυτή την πλευρά της ιστορίας μας».

Σήμερα, πάντως, οι πιτσιρικάδες Βερολινέζοι φτιάχνουν γκραφίτι και όχι βόμβες στο χώρο. Στην πρόσοψη του κτηρίου, μάλιστα, είναι γραμμένο και το αντιφασιστικό μήνυμα: «Nie Wieder DeutSSchland» (ποτέ ξανά ναζιστική Γερμανία).

Ο Αρνολντ και οι ομοϊδεάτες του έχουν σχέδια γι’ αυτήν τη μυστική υπόγεια γωνιά της πόλης: «Γνωρίζουμε ότι κάτω από την ακαδημία των ναζί υπήρχε ένα καταφύγιο χωρητικότητας 5.000 ατόμων. Πολλοί χώροι δεν έχουν καταστραφεί και θα μπορούσαν να μελετηθούν. Εχουμε κάνει και γεωλογική μελέτη του λόφου. Το πρόβλημά μας είναι οι τόνοι των μπάζων που πρέπει να βγάλουμε, αλλά και το πού θα τους πάμε μετά».

Ο λόφος πριν από χρόνια επρόκειτο να αξιοποιηθεί από μια ιδιωτική εταιρεία που ήθελε να κατασκευάσει πολυτελή διαμερίσματα εκεί – σχέδιο που χρεοκόπησε. Ωστόσο, το πιο πρόσφατο και συγχρόνως πιο σουρεαλιστικό σενάριο αξιοποίησής του συνδέεται με τον αμερικανό σκηνοθέτη Ντέιβιντ Λιντς. Το 2007 πρότεινε στις Αρχές του Βερολίνου να κατασκευάσει στην κορυφή του λόφου το «ανίκητο πανεπιστήμιο»: σ’ αυτό θα διδάσκεται ο υπερβατικός διαλογισμός του ινδού γκουρού (ευρέως γνωστού και ως γκουρού των Μπιτλς) Maharishi Mahesh Yogi.

Ο πρώτος καρπός της δράσης τού Berliner Unterwelten ήταν όταν το ’99 πέτυχε να κηρυχθεί διατηρητέο ένα υπόγειο αντιαεροπορικό καταφύγιο δίπλα στο σταθμό του μετρό Gesundbrunnen, στο ΒΔ. Βερολίνο . Σήμερα ο χώρος φιλοξενεί την έδρα του οργανισμού και το μουσείο που αυτός λειτουργεί.

«Στο χώρο αυτόν γίνεται μία από τις έξι ξεναγήσεις που οργανώνουμε σε διάφορες υπόγειες τοποθεσίες – μια άλλη είναι τα τούνελ που χρησιμοποιούσαν οι Ανατολικογερμανοί για να δραπετεύσουν στο δυτικό Βερολίνο» μας εξηγεί η Μάχη Μαρίνου-Στροχμ, ξεναγός του οργανισμού και επικεφαλής του ελληνικού τμήματός του. Παρέα μαζί της περιδιαβαίνουμε το καταφύγιο, έκτασης 1.400 τετραγωνικών μέτρων, που μπορούσε να φιλοξενήσει έως και 2.000 άτομα.

Μπαίνουμε σε ένα δωμάτιο όπου έμεναν οι επόπτες του χώρου, μέλη της ναζιστικής νεολαίας – η εικόνα είναι ανατριχιαστικά εντυπωσιακή, τα πάντα δείχνουν ανέγγιχτα. Περνάμε μετά σε έναν νοσοκομειακό χώρο και η Μάχη μας δείχνει σε μια διπλανή αίθουσα τα φίλτρα του αέρα που προστέθηκαν αργότερα, το 1981, για την αντιπυρηνική άμυνα του χώρου. «Η οροφή στο σημείο αυτό είχε πάχος μόνο 80 εκατοστά και ήταν ευάλωτη. Να σκεφτείς ότι στο σχεδόν απόρθητο υπόγειο αρχηγείο του Χίτλερ η οροφή είχε πάχος 4,5 μ.!» μας πληροφορεί, και η πορεία μας συνεχίζεται σε έναν σκοτεινό λαβύρινθο από διαδρόμους που συνδέονται με αίθουσες κάθε μεγέθους, οι οποίες κλείνουν με βαριές αεροστεγείς σιδερένιες πόρτες.

Σ’ ένα δωμάτιο η ελληνίδα ξεναγός μού δείχνει μια μεταλλική βιβλιοθήκη, μια μοναδική ανακάλυψη του οργανισμού πριν από χρόνια σε ένα άλλο υπόγειο μέρος: «Αυτή είναι η Adrema-Hand Maschinen που χρησιμοποιούσαν τότε δεκάδες γερμανικοί κολοσσοί, σαν την AEG, για να φακελώνουν τους εργαζόμενους σκλάβους τους, εφήβους που άρπαζαν από χώρες σαν την Ουκρανία και την Πολωνία και τους έβαζαν να δουλεύουν 13-15 ώρες στις μονάδες παραγωγής στρατιωτικών εξοπλισμών. Είχε την ημερομηνία γέννησής τους και άλλα προσωπικά τους στοιχεία. Μ’ αυτήν την ανακάλυψή μας εντοπίστηκαν 27 επιζώντες αυτών των εργοστασίων-κολαστηρίων που αποζημιώθηκαν από το γερμανικό κράτος και τις εταιρείες. Καταλαβαίνεις τι παιχνίδια παίζονταν για να μη βγει στην επιφάνεια μια τέτοια ανακάλυψη».

Κοιτώντας τη μεταλλική ταυτότητα ενός από τους αιχμαλώτους-σκλάβους είναι δύσκολο να συγκρατήσεις την οργή για τη φύση των ανθρώπων αυτών που μεταχειρίζονταν με τόσο βάρβαρα οργανωμένο τρόπο τις ψυχές και τα σώματα κάποιων αλλοεθνών συνανθρώπων τους, φέρνοντας στο νου μας, παράλληλα, αυτά που μας είχε πει ο Αρνολντ για τη σημασία αυτών των χώρων και των σχετικών ξεναγήσεων: «Είναι σαν μια κάψουλα του χρόνου. Μπορούμε έτσι να δείξουμε την ιστορία της πόλης μέσα σε αυθεντικούς χώρους που τους έχουμε διατηρήσει απαράλλαχτους. Το 2006 τιμηθήκαμε με το ασημένιο ημισφαίριο» (σ.σ.: το ανώτατο βραβείο που απονέμει η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας για την προστασία διατηρητέων μνημείων).

Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχουν, όμως, και οι θεατρικές παραστάσεις Dokumentartheater του οργανισμού, σαν την πρόσφατη «Faces of War», όπου στους υπόγειους χώρους του μουσείου ηθοποιοί υποδύονταν τους ρόλους θυτών και θυμάτων των ιστοριών για τις οποίες μιλάει το μουσείο, μέσω μιας μοναδικής δραματουργικής μεθόδου που ενσωματώνει τις τεχνικές ενός ιστορικού ντοκιμαντέρ σε μια ζωντανή θεατρική παράσταση!

Ανάμεσα στους πρόσφατους επισκέπτες του χώρου συγκαταλέγονται ο πρώην πρόεδρος της Γερμανίας, αλλά και το χολιγουντιανό ζευγάρι των Τζολί – Πιτ, που, σύμφωνα με τον Αρνολντ, «όταν ήρθαν εδώ ήταν η μόνη στιγμή που τους έχασαν από τα μάτια τους οι παπαράτσι που τους κυνηγούσαν διαρκώς σε ολόκληρη την πόλη».

Προς το τέλος της διαδρομής μας είδαμε και το χώρο παραμονής σε περίπτωση πυρηνικού πολέμου, με τα πλαστικά καθίσματα που είχαν ειδικά προσκέφαλα για να απορ- ροφούν τους κραδασμούς των εκρήξεων, ναζιστικούς πίνακες εμπνευσμένους από την αρχαία ελληνική μυθολογία και μια αφίσα στα τούρκικα που έδινε οδηγίες αντιμετώπισης τυχόν πυρηνικών επιθέσεων στους τούρκους μετανάστες.

Αποχαιρετάμε τη Μάχη και ανηφορίζουμε προς το λόφο του πάρκου Humpoldthain δίπλα στο μουσείο, στην κορυφή του οποίου βρισκόταν ο Flakturm (πύργος Flak), ένας από τους τρεις μεγάλους αντιαεροπορικούς πύργους του Βερολίνου, που ήταν ο φόβος και ο τρόμος των συμμαχικών αεροπλάνων. Οι απόρθητοι αυτοί γίγαντες (ο συγκεκριμένος είχε 40 μέτρα ύψος και 70 μέτρα πλάτος και είναι ο μόνος από τους τρεις του οποίου διασώζεται μεγάλο μέρος) είχαν τοίχους 3,5 μέτρων, ενισχυμένους με ισχυρές σιδερόβεργες! Αυτός είναι και ο λόγος που τόσο οι Σοβιετικοί όσο και οι σύμμαχοι δεν μπορούσαν να τον κατεδαφίσουν ολοκληρωτικά. Μόνο το νότιο τμήμα του έπεσε και σκεπάστηκε με ερείπια, ενώ το βόρειο παραμένει όρθιο και προσφέρει από την κορυφή του μοναδική θέα στον ορίζοντα της πόλης. Πέρα από τα πανίσχυρα κανόνια και ραντάρ, ο πύργος μπορούσε να φιλοξενήσει στο υπόγειο καταφύγιό του 25.000 άτομα, μια τεράστια γεννήτρια της Daimler-Benz τού παρείχε ενεργειακή αυτονομία και υπόγειες σήραγγες τον συνέδεαν με άλλες τοποθεσίες, όπως με το σταθμό του μετρό Gesundbrunnen!

Φτάνοντας λαχανιασμένοι στην οροφή του πύργου, όπου τα μεγαλοπρεπή κτήρια της πόλης φαντάζουν σαν νάνοι από το ύψος αυτό, σκεφτόμαστε τα λόγια του Αρνολντ, ότι «η υπόγεια ιστορία μιας πόλης εκφράζει κι αυτή την κουλτούρα της, αλλά οι γερμανικές αρχές σχεδιάζουν να καταστρέψουν πολλά από αυτά τα υπόγεια καταφύγια».

Σκέφτομαι ότι η ομάδα αυτών των ανοιχτόμυαλων Βερολινέζων προσπαθεί να παραμείνει ο Flakturm ένας πύργος που θα θυμίζει τη σκοτεινή ιστορία της πόλης. Οσο αυτή η ιστορία δεν μένει θαμμένη κάτω από τα χαλάσματα τόσο απομακρύνεται η πιθανότητα κάποια μέρα να επαναληφθεί.

Διαβάστε

…………..1…………..

Dietmar Arnold, Ingmar Arnold, «Dunkle Welten. Bunker, Gewolbe unter Berlin», εκδ. Christoph Links Verlag, 2007

Ο εμπνευστής του Berliner Unterwelten μάς ξεναγεί στο μυστηριώδες υπόγειο σύμπαν του Βερολίνου.

…………..2…………..

Dietmar Arnold, Sven Felix Kellerhoff, «Die Fluchtunnel von Berlin», εκδ. Propylen-Verlag, 2008

Ενα βιβλίο που, σαν φιλμ νουάρ, μιλά για τα περισσότερα από 60 υπόγεια τούνελ και τους 300 δραπέτες που τα χρησιμοποίησαν για να διαφύγουν από το ανατολικό μπλοκ πριν από το 1989.

…………..3…………..

Ιωάννης Γιαννόπουλος, «Μυστική Αθήνα και Αττική», εκδ. Εσοπτρον, 1999

Το βιβλίο παρουσιάζει τη 40χρονη υπόγεια έρευνα του συγγραφέα στην Αττική, όπου πρωταγωνιστούν (υπογείως πάντα) ναοί, κρύπτες, λίμνες, μονοπάτια.

Πληκτρολογήστε

…………..1…………..

http://berliner-unterwelten.de/

Το σάιτ του Berliner Unterwelten, που παρέχει (και στα ελληνικά) πληροφορίες για τις δραστηριότητες, τις ξεναγήσεις και τις εκδηλώσεις του οργανισμού.

…………..2…………..

http://fsbvg.homestead.com/save_teufelsberg.html

Η καμπάνια πρώην εργαζομένων στο Field Station Berlin που μάχεται για την προστασία των κτηρίων στην κορυφή του «λόφου του Διαβόλου», απ’ όπου παρακολουθούνταν οι Ανατολικοί.

Δείτε

…………..1…………..

«The Fuehrer Bunker 1935-1942, Α Virtual Reconstruction», σκην. Christoph Neubauer, 2007

Ντοκιμαντέρ που παρέχει την πιο ακριβή εικόνα του υπόγειου κρησφύγετου του Χίτλερ, μέσω ψηφιακής αναπαράστασής του, καταρρίπτοντας τους μύθους ότι επρόκειτο για σκοτεινό μπουντρούμι.