ΑΠΟ ΤΟ ΧΕΡΙ ΕΝΟΣ ΔΕΣΜΟΦΥΛΑΚΑ
ΕΓΚΛΗΜΑ ΚΑΙ… ΤΑΤΟΥΑΖ
Η ιστορία της Σοβιετικής Ενωσης γραμμένη στο κορμί τους
Έντυπο: ΕΨΙΛΟΝ, Ελευθεροτυπία
Ημ/νία: 28/11/2010
ΚΕΙΜΕΝΟ | ΣΠΥΡΟΣ ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΗΣ Φωτογραφίες. | FUEL/DANZIG BALDAEV/SERGEI VASILIEV
Αλλοτε μοιάζουν με μικρά ζωγραφικά αριστουργήματα κι άλλοτε με γελοιογραφίες που χλευάζουν την εξουσία. Τα περίπου 3.000 τατουάζ που μετέφερε με το πενάκι του στο χαρτί από τα κορμιά ρώσων φυλακισμένων ο ρώσος δεσμοφύλακας Ντάνζιγκ Μπαλντάεβ, ωστόσο, είναι κάτι πολύ παραπάνω: ένας κώδικας αποκρυπτογράφησης του μυστικού κόσμου των ρωσικών φυλακών. Με το πάθος ερασιτέχνη εθνολόγου, ο Μπαλντάεβ κατάφερε όχι απλώς να προσφέρει ένα λεύκωμα γύρω από την τέχνη της δερματοστιξίας, αλλά να διασώσει ένα μοναδικό ιστορικό ντοκουμέντο γύρω από τη ζωή των καταδίκων στην πρώην ΕΣΣΔ, από τα χρόνια των γκουλάγκ ώς αυτά της περεστρόικα.
Το ανθρώπινο σώμα έχει τη δική του ιστορία που συχνά είναι αποτυπωμένη πάνω του μέσω της τέχνης της δερματοστιξίας. Αυτό αποτέλεσε την αφετηρία για τον ρώσο δεσμοφύλακα Ντάνζιγκ Μπαλντάεβ, ώστε μέσα σε 38 χρόνια (1948-1986) να ζωγραφίσει πάνω από 3.000 τατουάζ, τα οποία διακοσμούσαν τα σώματα των κρατουμένων στη φυλακή Κρέστι του Λένινγκραντ όπου εργαζόταν, και δεκάδες άλλα από το 1986 ώς το θάνατό του, το 2005 σε ηλικία 80 χρονών. Ο ιδιαίτερος αυτός κόσμος αποτελεί ένα μοναδικό ντοκουμέντο για την ιστορία της ΕΣΣΔ, των έγκλειστων στις φυλακές της και του ίδιου του Μπαλντάεβ.
Υπεύθυνοι για την εικαστική και ιστορική αυτήν «ανασκαφή» είναι οι άγγλοι εκδότες Ντέιβιντ Μάρεϊ και Στέφεν Σόρελ, οι οποίοι μέσω μιας ρωσίδας φίλης τους πληροφορήθηκαν για την ύπαρξη των εικόνων αυτών, τις οποίες έσπευσαν να αγοράσουν από τη χήρα του Μπαλντάεβ. Το 2004 δημοσίευσαν τον πρώτο σχετικό τόμο («Russian Criminal Tattoo – Encyclopaedia Vol. 1»), ενώ πέρυσι κυκλοφόρησαν τον τρίτο και τελευταίο τόμο. Σ’ αυτόν οι δημιουργίες του Μπαλντάεβ συνοδεύονται από μια σειρά φωτογραφίες του Σεργκέι Βασίλιεβ οι οποίες απαθανατίζουν ρώσους φυλακισμένους που διακοσμούν τα σώματά τους με τατουάζ – εκείνα που είχε αποτυπώσει με ανάλογη ακρίβεια χρόνια πριν ο ρώσος δεσμοφύλακας. Φέτος κυκλοφόρησε και ένας ακόμα τόμος με 130 ζωγραφιές του Μπαλντάεβ από τα γκούλαγκ, ενώ ώς αύριο τα σκίτσα του εκτίθενται στο Λονδίνο από τον εκδοτικό όμιλο «www.fuel-design.com».
«Οι ζωγραφιές αυτές αποτελούν ένα είδος κρυφής πολιτικής και ιστορικής αφήγησης για την ΕΣΣΔ» εξηγεί ο Μάρεϊ, ο οποίος δεν παραλείπει να τονίσει πως τα προσωπικά και οικογενειακά βιώματα του Μπαλντάεβ στο πλαίσιο του καθεστώτος έπαιξαν τον πιο καθοριστικό ρόλο για να ξεκινήσει την πρωτότυπη αυτή ζωγραφική εκστρατεία: «Ο πατέρας του ήταν ένας διακεκριμένος εθνογράφος, ο οποίος, έπειτα από μια σκευωρία εις βάρος του από κάποιον αστυνομικό, κηρύχθηκε “εχθρός των πολιτών της ΕΣΣΔ”, με αποτέλεσμα να βρεθεί στα γκουλάγκ. Αμέσως μετά η αδερφή του στάλθηκε σε ορφανοτροφείο για παιδιά αντιφρονούντων του καθεστώτος, ενώ ο ίδιος πολέμησε αργότερα στο μέτωπο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Επιστρέφοντας, τον ανάγκασαν να γίνει δεσμοφύλακας σε μια φυλακή όπου φιλοξενούνταν “εχθροί του λαού” σαν τον πατέρα του! Ο ίδιος είχε υπολογίσει ότι είχε χάσει 58 μέλη της οικογένειάς του από τις διώξεις του καθεστώτος. Η δουλειά του ήταν η προσωπική του εκδίκηση απέναντι στους αόρατους αυτούς κατασταλτικούς μηχανισμούς».
Ο πατέρας του Μπαλντάεβ μύησε το γιο του στα μυστικά του καλού εθνογράφου. Και ακριβώς αυτά τα μαθήματα από τον πατέρα του χρησιμοποίησε ο μετέπειτα δεσμοφύλακας ως κριτήρια επιλογής των τατουάζ που απαθανάτισε, ενώ παράλληλα, μέσα από τις επαφές του με τους φυλακισμένους, αποκρυπτογράφησε τη σημασία τους. Η δερματοστιξία αντανακλούσε τα απωθημένα των φυλακισμένων απέναντι σε κάθε είδους εξουσία, αλλά και την κουλτούρα των φυλακών με τους ιδιαίτερους επικοινωνιακούς κώδικές τους, δημιουργώντας ένα εκρηκτικό μείγμα: «Συχνά οι έγκλειστοι “χτυπούσαν” στο στήθος τα πρόσωπα των κομμουνιστών ηγετών – στις φυλακές κυκλοφορούσε η φήμη ότι έτσι θα απέφευγαν την εκτέλεση με μια σφαίρα στην καρ- διά, αφού κάτι τέτοιο θα σήμαινε βεβήλωση της εικόνας του ηγέτη!» λέει ο Μάρεϊ γι’ αυτά τα τατουάζ-αλεξίσφαιρα γιλέκα, προσθέτοντας: «Η εικόνα του Λένιν πρωταγωνιστούσε σε αρκετά τατουάζ και από κάτω της ήταν γραμμένα τα αρχικά VOR, που είχαν διπλή σημασία: από τη μία σήμαιναν Αρχηγός της Οχτωβριανής Επανάστασης και από την άλλη τον φυλακισμένο που ήθελε να δείξει ότι ήταν ο αρχηγός και το αφεντικό της ομάδας του».
Πολλά από τα τατουάζ αυτά είχαν διπλή και τριπλή σημασία για τους φυλακισμένους. «Πήγαζαν από τη ζωή τους και τους μεταξύ τους κώδικες και, σε κάποιες περιπτώσεις, λειτουργούσαν ως η ανεξίτηλη ταυτότητά τους. Οπως συνέβαινε με τα σχεδόν πανομοιότυπα τατουάζ που είχαν χαραγμένα στα σώματά τους δύο από τις θρυλικότερες ομάδες καταδίκων, οι Κλέφτες και οι Σκύλες. Την πρώτη αποτελούσαν όσοι από τους φυλακισμένους εξαναγκάστηκαν από το καθεστώς να πολεμήσουν στο μέτωπο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οσοι κατάφεραν να το αποφύγουν, μένοντας πιστοί στον άγραφο νόμο της φυλακής (σύμφωνα με τον οποίο κανένας έγκλειστος δεν υποτάσσεται στις εντολές καμιάς εξουσίας), απέκτησαν το παρατσούκλι Κλέφτες. Οι υπόλοιποι, όταν επέστρεψαν, θεωρήθηκαν προδότες και απέκτησαν το παρατσούκλι Σκύλες. Η κόντρα ανάμεσα στις δύο ομάδες ήταν θρυλική, οι διαφορές στα τατουάζ τους ελάχιστες – ικανές, όμως, να προδώσουν την ταυτότητα του φορέα τους σε περίπτωση που παραβίαζε μία ελεγχόμενη από τους αντιπάλους περιοχή, με ολέθριες συνέπειες γι’ αυτόν».
Η κίνηση ενός άλλου δεσμοφύλακα να καρφώσει τον Μπαλντάεβ στις Αρχές για το έργο του, αποκάλυψε το απρόσμενο… ενδιαφέρον της KGB για τα τατουάζ των κρατουμένων! Το ελευθέρας που έδωσε η KGB στο εικαστικό έργο του δεσμοφύλακα πήγαζε από το γεγονός ότι έτσι είχαν ένα είδος «Μεγάλου Αδελφού» στην υπηρεσία τους, που τους βοηθούσε να αποκρυπτογραφήσουν την ταυτότητα των κρατουμένων και να λαμβάνουν πολύτιμες πληροφορίες για το στάτους τους μέσα στη φυλακή, το είδος των εγκλημάτων που είχαν διαπράξει, ακόμη και για τις σεξουαλικές τους προτιμήσεις! Για παράδειγμα, μια νεκροκεφαλή συνδεόταν με έναν φυλακισμένο που είχε αρχηγική θέση σε μια συμμορία, μια γάτα μαρτυρούσε έναν κλέφτη, ενώ μια γυναίκα που είχε τατουάζ έναν φαλλό ήταν πόρνη. Πολλά άσεμνα τατουάζ αποτυπώνονταν με το ζόρι σε κρατουμένους που ήταν ομοφυλόφιλοι ή που είχαν χάσει στα χαρτιά!
Ο Μπαλντάεβ ζωγράφιζε τα τατουάζ με μελάνι σε χαρτί. Και αν ο δεσμοφύλακας είχε την πολυτέλεια να διαθέτει μπόλικο καθαρό μελάνι, δεν ίσχυε το ίδιο για τους φυλακισμένους μάστορες του σπορ. Οσοι φυλακισμένοι είχαν χρήματα χρησιμοποιούσαν το λεγόμενο μαζούτ (ένα μείγμα από πετρέλαιο καύσης με βρομιές) για να διακοσμήσουν το σώμα τους και για να προσθέσουν χρώματα έπρεπε να στερηθούν κάποια από τα πιο εκλεκτά και περιζήτητα στοιχεία της διατροφής τους, όπως το τσάι, το βούτυρο και τη μαρμελάδα. Οσοι δεν είχαν φράγκο, χρησιμοποιούσαν ένα μείγμα από λιωμένα τακούνια παπουτσιών, στάχτες και ούρα για να αποκτήσουν το αντικείμενο του πόθου τους.
Η περεστρόικα χτύπησε τόσο τη θεματολογία όσο και τη φιλοσοφία των τατουάζ. «Αυτά της περιόδου της περεστρόικα ειρωνεύονται και τον Γκορμπατσόφ, αλλά και τον Γέλτσιν και, παράλληλα, σιγά σιγά αντανακλούν τη δυτικοποίηση των εγκλείστων και την επιρροή μιας κενής αισθητικής που πήγαινε χέρι χέρι με την παγκοσμιοποίηση. Τα τατουάζ αρχίζουν τότε να υιοθετούνται περισσότερο με βάση αισθητικούς όρους και να χάνουν το έντονο σημασιολογικό τους υπόβαθρο. Στις μέρες μας δεν διαφέρουν πολύ από αυτά ενός φυλακισμένου στην Αγγλία ή στις ΗΠΑ» παρατηρεί ο Μάρεϊ. Εντύπωση προκαλεί και το γεγονός ότι οι φυλακισμένοι της ΕΣΣΔ, άρα και τα τατουάζ τους, αποφεύγουν να πάρουν θέση στον Ψυχρό Πόλεμο μεταξύ ΕΣΣΔ – ΗΠΑ. Ο ανταγωνισμός των υπερδυνάμεων τούς άφηνε αδιάφορους. Δεν ανήκαν ούτε στο ένα ούτε στο άλλο στρατόπεδο, και το μόνο που τους ένωνε με αρκετούς ελεύθερους συμπολίτες τους ήταν ο έντονος αντισημιτισμός.
Σε μια εποχή, λοιπόν, που το τατουάζ έχει γίνει πλέον μόδα, φιγουράροντας στα μπράτσα πολυεκατομμυριούχων ποδοσφαιριστών, καλλιτεχνών και λοιπών κοινών θνητών, δεν αποκλείεται πολύ σύντομα πολλά από αυτά (όπως εκείνο με τον δράκουλα Στάλιν) να τα δούμε ζωγραφισμένα σε σώματα ανθρώπων γύρω μας. «Πολλοί μάστορες των τατουάζ απ’ όλο τον κόσμο σήμερα έχουν δείξει έντονο ενδιαφέρον, μέσω διαδικτύου, για τις ζωγραφιές του Μπαλντάεβ. Πρόσφατα, μάλιστα, ήμουν σε κάποιο πάρτι και ένας καλεσμένος μού έδειξε το δικό του που το είχε κάνει με βάση μια τέτοια ζωγραφιά» παρατηρεί ο Μάρεϊ.
Βέβαια, όσοι πιστοί της δερματοστιξίας αποφασίσουν να προσθέσουν τις πινελιές του Μπαλντάεβ στο σώμα τους, καλό είναι να προσέχουν σε περίπτωση που επισκεφθούν τη σημερινή Ρωσία: «Για μας στη Δύση αυτά τα τατουάζ έχουν ένα είδος γκλάμουρ του υποκόσμου. Για τους Ρώσους αυτό δεν ισχύει· ξέρουν από πρώτο χέρι τι σήμαιναν τα γκουλάγκ και τους ενοχλεί κάπως να τους υπενθυμίζουμε μια τόσο πρόσφατη και σκοτεινή πτυχή της ιστορίας τους. Γι’ αυτό και ώς τώρα δεν έχουν δείξει έντονο ενδιαφέρον για τη δουλειά του Μπαλντάεβ. Αν κάποιος χτυπήσει ένα τέτοιο τατουάζ και βγει στους ρωσικούς δρόμους, είναι σχεδόν σίγουρο ότι τα βλέμματα που θα εισπράξει δεν θα είναι ιδιαίτερα φιλικά». Σύμφωνα με τον Μάρεϊ, επίσης, η ουσία αυτών των τατουάζ έγκειται και στο γεγονός ότι «ήταν μια απάντηση απέναντι στις ακρότητες του κομμουνιστικού καθεστώτος».
Λέτε οι ακρότητες της τωρινής παγκόσμιας οικονομικής κρίσης να δώσουν το έναυσμα για ένα νέο κύμα δερματοστιξίας στις φυλακές της υφηλίου, με μεγαλύτερο νόημα και ουσία απ’ αυτά που συναντάμε στις μέρες μας στο σώμα του κάθε απλού και τρέντι πολίτη; Και (ποιος ξέρει;) ίσως βρεθεί ένας άλλος Μπαλντάεβ για να τα απαθανατίσει…
Διαβάστε
*…………..1…………..
Samuel Μ. Steward, «Bad Boys and Tough Tattoos», εκδ. Routledge, 1990
Στενός φίλος του Τόμας Μαν, ο συγγραφέας του βιβλίου παραθέτει μια διαχρονική ανθρωπολογική και εθνογραφική έρευνα γύρω από τη σκοτεινή κουλτούρα των τατουάζ μεταξύ 1950-1965, με πρωταγωνιστές τις συμμορίες, τους ναυτικούς και τους αλήτες στους κακόφημους δρόμους του Σικάγου.
…………..2…………..
Amy Krakow, «The Total Tattoo Book», εκδ. Warner Books, 2005
Ολα όσα θέλετε να μάθετε για τα τατουάζ μέσα από ένα σύντομο και περιεκτικό βιβλίο.
*…………..3…………..
Douglas Kent Hall, «Prison Tattoos», εκδ. Saint Martin’s Press, 1997
Ο αμερικανός φωτογράφος και συγγραφέας απαθανάτισε με το φακό του τη γλώσσα των τατουάζ των αμερικανών φυλακισμένων.
Πληκτρολογήστε
*…………..1…………..
http://russianmafiatattoos.com/
Βίντεο, φωτογραφίες, κείμενα από και για τα πιο δημοφιλή τατουάζ της ρωσικής μαφίας. Για τους πολύ σκληροπυρηνικούς.
…………..2…………..
http://www.vanishingtattoo.com/tattoo_museum/greek_roman_tattoos.html
Το μεγαλύτερο διαδικτυακό μουσείο για τα τατουάζ στον κόσμο. Στη συγκεκριμένη σελίδα αναλύεται η ιστορία τους στην αρχαιότητα (Ελλάδα και Ρώμη).
Δείτε
*…………..1…………..
«The mark of Cain», σκην. Alix Lambert, 2000
Το ντοκιμαντέρ παρουσιάζει την παρακμή της κουλτούρας των τατουάζ των ρώσων φυλακισμένων και εγκληματιών από το 1989 και μετά.
spysun 